باش پىياز ئادەتتە پىياز دېيىلىدۇ. ياۋروپا، ئامېرىكا قىتئەسىدىكى ئەللەردە باش پىياز «كۆكتاتلارنىڭ خانىشى» دەپ تەرىپلىنىدۇ. ئۇ كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ساقلىقنى ساقلاش جەھەتتە گەۋدىلىك روللارغا ئىگە بولغاچقا،  پۈتۈن دۇنيا مىقياسىدا ئومۇميۈزلۈك ئالقىشقا ئېرىشكەن.

باش پىياز گۈلسامساق ئائىلىسىدىكى سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك، ئۇنىڭ تەركىبىدە ئۇچۇچان پروپېن سۇلفىد بار بولۇپ، باكتېرىيە ئۆلتۈرۈش، باكتېرىيىلەرنى تىزگىنلەش رولى بار. زىيانداش ھاشارەتلەرگە قارىتا قوغلاش رولى بار، شۇڭا ئۇ كېسەللىك، زىيانداش ھاشارەتلەرنىڭ زىيىنىغا ئىنتايىن ئاز ئۇچرايدىغان بىر قەدەر پاكىز يېشىل يېمەكلىك ھېسابلىنىدۇ.

باش پىياز ئاساسەتن ئۈچ خىل بولىدۇ: بىرى قىزىل پوستلۇق باش پىياز، ئۇنىڭ ئاچچىق تەمى ئەڭ كۈچلۈك؛ ئىككىنچىسى، سېرىق پوستلۇق باش پىياز، ئۇنىڭ تەمى تاتلىق، ئاچچىق پۇرىقى يەڭگىل بولۇپ، خەلقئارا بازاردا ئالقىشقا ئېرىشكەن؛ ئۈچىنچىسى، ئاق پوستلۇق باش پىياز، ئۇنىڭ پوستى ئاقۇش يېشىل رەڭدە، سۈپىتى ياخشى، ئاچچىق تەمى بىر قەدەر سۇس.

ئوزۇقلۇق تەركىبى ۋە رولى

باش پىياز تەركىبىدە ۋىتامىنC، ۋىتامىنB1، كالتسىي، فوسفور، تۆمۈر قاتارلىقلار بار.

باش پىيازنىڭ تەبىئىتى مۆتىدىل، تەمى ئاچچىق بولۇپ، سوغۇقنى تارقىتىش، ئاشقازاننى ساغلاملاشتۇرۇش، تەرلىتىش، بەلغەم بوشىتىش، باكتېرىيە ئۆلتۈرۈش رولىغا ئىگە.

باش پىيازنىڭ راك پەيدا قىلغۇچى ماددا — نىترات كىسلاتا تۇزىنى تورمۇزلاش رولى بار.

باش پىياز بىر قەدەر كۈچلۈك باكتېرىيە ئۆلتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇپ، سېرىق ئۈزۈمسىمان شارچە باكتېرىيە، بوغما تاياقچە باكتېرىيىسىنى ئۆلتۈرەلەيدۇ.

باش پىياز قان تومۇرلارنى كېڭەيتىدۇ ۋە قاننىڭ يېپىشقاقلىق دەرىجىسىنى تۆۋەنلىتىدۇ ۋە شۇ سەۋەبتىن قان بېسىمىنى تۆۋەنلىتىش، تاجىسىمان ئارتېرىيىدىكى قاننىڭ ئېقىش مىقدارىنى ئاشۇرۇش، قان نۆكچىسى شەكىللىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش رولى بارلىققا كېلىدۇ. باش پىيازنى دائىم ئىستېمال قىلىپ بەرگەندە، يۇقىرى قان بېسىم، قاندا ياغ يۇقىرىلاشقا قارىتا ناھايىتى پايدىسى بولىدۇ.

باش پىياز ھۈجەيرىلەرنىڭ گلۇكوزىدىن تېخىمۇ ياخشى پايدىلىنىشىغا ياردەم بېرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە قان شېكىرىنى تۆۋەنلىتىدۇ، مېڭە ھۈجەيرىلىرىنى ئىسسىقلىق ئېنېرگىيىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ، ئۇ روھىي چۈشكۈنلەرنىڭ يېمەكلىك ئارقىلىق داۋالىنىشىدىكى ئېسىل كۆكتات بولۇپ، ئادەمنى روھلاندۇرۇپ، مېڭىنى جانلاندۇرۇش، بېسىمنى پەسەيتىش رولى بار.

باش پىيازنى خام پېتى چايناپ بەرگەندە، زۇكامنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

باش پىياز بەدەندىكى ئەركىن رادىكاللارنى يوقىتىدۇ، ھۈجەيرىلەرنىڭ ھاياتىي كۈچىنى ۋە ماددا ئالماشتۇرۇش ئىقتىدارىنى كۈچەيتىدۇ، راكنىڭ ئالدىنى ئېلىش، قېرىشقا قارشى تۇرۇش رولىغا ئىگە.

باش پىياز سۆڭەكنىڭ زىچلىق دەرىجىسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ، سۆڭەك شالاڭلىتىشىش كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئىستېمال قىلىشتا بىلىۋېلىشقا تېگىشلىك ئىشلار

باش پىياز يۇقىرى قان بېسىم، قاندا ياغ كۆپ بولۇش، ئارتېرىيە قېتىشىش قاتارلىق يۈرەك قان تومۇر كېسەللىكلىرىگە گىرىپتار بولغانلارنىڭ ئىستېمال قىلىشىغا مۇۋاپىق كېلىدۇ. دىئابىت كېسىلى، راك كېسىلى، ئۆتكۈر، سوزۇلما خاراكتېرلىك ئۈچەي ياللۇغى، تولغاق كېسىلى بارلارنىڭمۇ ئىستېمال قىلىشىغا مۇۋاپىق كېلىدۇ. ھەزىم قىلىشى ناچار، يېمەك-ئىچمىكى ئازىيىپ كەتكەنلەر ۋە ئاشقازان كىسلاتاسى يېتىشمەيدىغانلارنىڭ ئىستېمال قىلىشىغىمۇ مۇۋاپىق كېلىدۇ.

باش پىيازنى خام پېتى ئىستېمال قىلىشقىمۇ، پىشۇرۇپ ئىستېمال قىلىشقىمۇ، كۆكتات ياكى تەم تەڭشەش ماتېرىيالى ئورنىدا ئىشلىتىشكىمۇ، ھۆل پېتى ياكى قۇرۇتۇپ ئىشلىتىشكىمۇ بولىۋېرىدۇ.

باش پىياز شورپىغا، سوغۇق پەيگە، نان-بولكىغا، دۈملەپ پىشۇرۇلىدىغان يېمەكلىكلەرگە، تۇخۇم-سۈتلۈك پىرەنىككە، تورت قاتارلىق يېمەكلىكلەرگە سېلىنىدۇ، ئۇنى يەنە ئوتقا قاقلاپ، ياغدا داغلاپ، ئىسلاپ (سۈرلەپ)، ھوردا پىشۇرۇلىدىغان يېمەكلىكلەرگە ئىشلىتىشكىمۇ بولىدۇ. سۇس ئوتتا ئاستا قاينىتىپ تەييارلىنىدىغان فرانسىيە باش پىياز شورپىسى ئامېرىكىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان نۇرغۇن دۆلەتلەردىكى داڭلىق كۆكتات شورپىسىغا ئايلاندى.

قىش پەسلىدە باش پىياز بىلەن قوي گۆشىنى قورۇپ ئىستېمال قىلىپ بەرگەندە، قۇۋۋەتنى تولۇقلاپك، سىڭىرلارنى بوشىتىپ، تومۇرلارنى راۋانلاشتۇرىدۇ، بەدەن زەئىپلىشىش، قان قېيىۋېلىش، يەل تۇرۇپ قېلىش قاتارلىق كېسەللىك ئالامەتلىرىگە قارىتا ناھايىتى ئوبدان داۋالاش رولى بولىدۇ.

زەئىپلىكتىن كۆپ تەرلەيدىغانلار باش پىياز ئىستېمال قىلىشتىن پەرھىز تۇتۇشى لازىم. كۆز كېسىلى بارلارمۇ ئەڭ ياخشىسى باش پىياز ئىستېمال قىلماسلىقى لازىم. بۇنىڭدىن باشقا، ھەزىم قىلىش سىستېمىسىدا جاراھەت بارلار، ئاشقازان-ئۈچىيىدە ئاسانلا يەل تۇرۇپ قالىدىغانلار باش پىيازنى بەك كۆپ ئىستېمال قىلماسلىقى لازىم.

خام باش پىيازنى ھەسەل بىلەن بىللە ئىستېمال قىلىشقا بولمايدۇ.

تېرىسى قىچىشىش خاراكتېرلىك كېسىلى بارلار ۋە كۆز كېسىلى بارلار، كۆزىگە قان تولىدىغانلار باش پىياز ئىستېمال قىلىشتىن پەرھىز تۇتۇشى لازىم، ئۆپكىسى، ئاشقازىنى ياللۇغلانلغانلار باش پىيازنى ئاز ئىستېمال قىلىشى لازىم.  

باش پىيازنىڭ كۆزنى غىدىقلاش تەسىرى بار. كۆز كېسىلىگە گىرىپتار بولغان مەزگىلدە باش پىياز توغرىماسلىق(چانىماسلىق) لازىم.

باش پىياز ئاسانلا ئۇچۇچان گاز پەيدا قىلىدىغانلىقتىن، ئۇنى زىيادە كۆپ ئىستېمال قىلىشقا بولمايدۇ، زىيادە كۆپ ئىستېمال قىلىنسا قورساقنى كۆپۈرىدۇ ۋە كۆپ يەل ماڭدۇرۇپ، ئادەمنى بىئارام قىلىدۇ.

باش پىيازنى بەك ئۇزۇن ۋاقىت پىشۇرماسلىق لازىم، ئازراق ئاچچىق تەمى قالسا ياخشى بولىدۇ.